(1/14.08.-13/27.08)

10.08.24 r.

Zaśnięcie Przenajświętszej Bogarodzicy jest największym i prawdopodobnie najstarszym spośród wszystkich świąt Teotokarnych (cs. Bogorodicznych). To także ostatnie święto roku liturgicznego, należące do tzw. „Cyklu Dwunastu Głównych” (cs. Dwunadiesiatyje Prazdniki). Określane jest ono ponadto, mianem „Letniej Paschy”. Podobnie, jak ma to miejsce przed samym „Świętem Świąt”, tak i w tym przypadku poprzedza je okres postu.

Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że jest on „najmłodszym” z czterech wielodniowych periodów postów (obok Filipowego, Wielkiego i Piotrowego), jakie ustanowiła na przestrzeni wieków i rekomenduje do dnia dzisiejszego swoim wiernym Cerkiew Chrystusowa. Pierwsza, znana nam informacja dotycząca istnienia tego rodzaju postu pochodzi z drugiej połowy VI w., a jej źródłem jest patriarcha Antiocheński Anastazy[1]. Święty hierarcha, odnosząc się do praktyk monofizyckich mnichów, mających w zwyczaju wydłużanie Postu Piotrowego aż po święto Zaśnięcia Bogarodzicy, zauważa, iż tradycja ta obecna była również przez pewien okres czasu, w prawosławnych środowiskach monastycznych[2]. Jednakże ze względu na słabość ludzkiej natury – jak pisze on – oraz tego, iż w tym samym czasie wypadały tzw. „narodowe posty” Ormian i Jakobitów została ona zniesiona przez świętych Ojców, przy zachowaniu kilku dni postu (nie precyzując ilu dokładnie) przed tym ostatnim[3].

Miael Galelianou, stoi na stanowisku, iż jeszcze przynajmniej do początku X stulecia mamy do czynienia z dwoma sierpniowymi postami. Pierwszy z nich, wprowadzony przez św. Cesarzową Helenę (IV w.), rozpoczynał się pierwszego dnia miesiąca i trwał do wigilii święta Przemienienia Pańskiego. Dwa dni później natomiast, rozpoczynał się kilkudniowy post przed Zaśnięciem Bogarodzicy[4]. Biskup Cezarei Palestyńskiej Anastazy (XI w.) informuje z kolei, że cesarz Leon VI Filozof (866-912), chcąc powrócić do starej tradycji jednolitego dwutygodniowego postu, połączył  ponownie oba w jedno, zakazując tym samym pokarmów mięsnych 6/19 sierpnia. Zezwalał jednocześnie w ten dzień na spożywanie ryby[5]. Ostatecznym zaś zatwierdzeniem ram czasowych dotyczących postu przed „letnią uroczystością nad uroczystościami” zajął się Sobór Konstantynopolitański z 1166 r.

Każdego roku zatem rozpoczyna się on 1/14 i kończy 14/27 sierpnia. Pierwszy jego dzień poświęcony jest pamięci św. Braci Machabeuszy, ich matki Salome i nauczyciela Eleazara, żyjących w II w. przed Chrystusem, którzy za odmowę złożenia ofiary pogańskim bogom ponieśli śmierć męczeńską z rąk syryjskiego króla Antiocha Epifaniusza.

Tego samego dnia na środek świątyni zawsze wynoszony jest Św. Krzyż oraz odbywa się obrzęd Małego Poświęcenia Wody, co ma związek ze świętem Procesji  Drzewa Krzyża Pańskiego. Swoimi początkami przenosi nas ono do jedenastowiecznego Konstantynopola, gdzie ze względu na rokrocznie pojawiające się w tym okresie roku epidemie i ciężkie choroby wśród miejscowej ludności, greccy cesarze na początku sierpnia z kaplicy swego Pałacu wynosili, chronioną tam cząstkę Krzyża, na którym umarł Chrystus, po czym zanosili ją do świątyni Hagia Sophia, gdzie sprawowane było poświęcenie wody. Następnie w przeciągu dwóch tygodni (do 14/28 sierpnia, tj. do wigilii święta Zaśnięcia Bogarodzicy) Święte Drzewo procesyjnie noszone było po różnych miejscach Konstantynopola z towarzyszącymi mu nabożeństwami/modlitwami, w szczególności za cierpiących i chorych.

Krzyż na środku naszych świątyń ma służyć także za oręż i pomoc w rozpoczynających się postnych zmaganiach, z którymi przyjdzie się zmierzyć wiernemu wstępującemu na tą niełatwą drogę wyrzeczeń.

Swą srogością okres Postu Upienskiego porównywalny jest do Wielkiej Czterdziesiątnicy. Porządek cerkiewny zaleca powstrzymywanie się wówczas m.in. od potraw mięsnych i nabiału. Rybę można spożywać jedynie w wypadające w trakcie jego trwania wielkie święto Przemienienia Pańskiego – 6/19 sierpnia, zaś olej i wino tylko w soboty i niedziele.

ks. Adam Magruk

[1] Β.Ι. Φειδάς, Εκκλησιαστική Ιστορία, t. 1, Aθήνα 1994, s. 954.

[2] Αναστάσιος ο Σιναΐτης Πατριάρχης Αντιοχείας, Λόγος Δ΄. Περί των αγίων τριών Τεσσαρακοστών, [w:] J.– P. Migne, Patrologiae CursusCompletus, Series Graeca, t. 89, Paryż 1865, s. 1397.

[3] Μ.Χ. Σωτηροπούλου, Οι προ των εορτών νηστείες της Ορθοδόξου Χριστιανικής Εκκλησίας, [w:] Θεολογία, t. 76, Nr 1(Ιαν-Ιουν 2005), wyd. Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα 2005, s. 272.

[4] M.B. Γαλελιανού, Η ιστορική διαμόρφωση των καθολικών και των ειδικών νηστειών της Εκκλησίας, Αθήναι 2004, s. 189-190.

[5] Πρωτοπρ. Δημήτριος Β. Τζέρπος, Η εορτή της Μεταμορφώσεως του Κυρίου, [w:] Πρακτικά Ε’ Πενελληνίου Λειτουργικού Συμποσίου Στελεχών Ιερών Μητροπόλεων (Βόλος, 18-20/9/2006), wyd. Επικοινονιακή και Μορφωτική Υπηρεσία της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα 2006, s. 251.