Post Piotrowy[1]

W poniedziałek po niedzieli Wszystkich Świętych, Cerkiew prawosławna ponownie – po około sześćdziesięciodniowej „przerwie” od dnia zakończenia Wielkiej Czterdziesiątnicy (cs. Wielikaja Czetyredisiatnica) – wkracza na zbawienną drogę postu. Ma on na celu przygotowanie wiernych do godnego spotkania i przeżywania święta sławnych i chwalebnych apostołów Piotra i Pawła, których pamięć przypada na 29 czerwca/12 lipca. Niejednokrotnie określany jest on mianem „Postu Piotrowego” czy „Postu Apostolskiego”. Czas jego trwania w przeciwieństwie do trzech pozostałych, wielodniowych postnych okresów roku liturgicznego (tj. przed Narodzeniem Chrystusa, Paschy oraz Zaśnięcia Bogarodzicy) nie jest stały. Uzależniony jest od daty święta Zmartwychwstania Zbawiciela. Wahać się on może bowiem od 8 do 42 dni.

 Ze względu na to, iż publiczna oraz kerygmatyczna misja apostołów rozpoczyna się od dnia Pięćdziesiątnicy, toteż następujące po niej dni, już przez starożytne wspólnoty chrześcijańskie były poświęcone właśnie uczniom Chrystusa. Dzieje Apostolskie zaświadczają, że wybrańcy Nauczyciela z Nazaretu, napełnieni Duchem Pańskim w poście i towarzyszącej mu modlitwie przystępowali do dzieła głoszenia Słowa Bożego (Dz 13, 3).  To właśnie dlatego liturgiczne źródła pochodzenia syryjskiego nazywają opisywany przez nas okres – „Postem Apostołów”[2]. W podobny sposób zwykli go określać do dnia dzisiejszego również prawosławni mieszkańcy Grecji (gr. Nisteia ton Agion Apostolon).

Z liturgicznego punktu widzenia, Konstytucje Apostolskie (III/IV w.) są jednymi z pierwszych, które wspominają o postnym okresie tydzień po niedzieli Zstąpienia Świętego Ducha, natomiast czas jego trwania miał trwać siedem dni[3]. Post, o którym mówi datowana również na III w. „Tradycja apostolska”, autorstwa św. Hipolita Rzymskiego, mówi również o tygodniowym poście po Pięćdziesiątnicy, rekomendując go jedynie tym, którzy z różnych przyczyn nie przestrzegali reguł Wielkiego Postu[4]. Opinia św. Atanazego Wielkiego (IV w.), chociaż w kwestii jego długości w pełni zgodna jest z tylko co przytoczoną, jego początek umieszcza na poniedziałek „po Świętej Trójcy”[5]. Nie należy również zapominać i o tym, iż był czas, kiedy na podobieństwo postu przed „Świętem świąt”, trwał on 40 dni[6]. O „Czterdziesiątnicy apostolskiej”, wspominają m.in.: św. Atanazy Synaita (VII w.), patriarcha konstantynopolitański Nicefor (IX w.), czy chociażby żyjący na przełomie VIII i IX w. św. Teodor Studyta[7], który to mnichom wspólnoty klasztornej zabraniał spożywania mięsa przez cały okres postu, zaś w sobotę i niedzielę zezwalał na rybę i nabiał. Inne Typikony monastyczne z kolei, w poniedziałek, środę oraz piątek zalecają tzw. „kserofagię” (gr. kseropfagia, ros. suchojadienije), co w dosłownym przekładzie znaczy „jedzenie suchych posiłków” (owoce, warzywa, chleb itp.), we wtorek i czwartek używany mógł być olej i wino, a w sobotę i niedzielę oraz w święto Narodzenia Jana Chrzciciela ryba[8]. Jeszcze inne źródła porównują „srogość” tego postu do reguł rekomendowanych do analogicznego periodu przed Bożym Narodzeniem, z tą jedynie różnicą, że w przypadku mnichów w ciągu całego tygodnia spożywano posiłki dwa razy dziennie, oczywiście z wyłączeniem środy i piątku.

Św. Lew Wielki poucza: Po zakończeniu święta Pięćdziesiątnicy post jest nam nieodzowny abyśmy wchodząc w jego trud mogli oczyścić swe myśli i stać się dostojnymi przyjęcia darów Świętego Ducha (…). Nie ulega wątpliwości, iż po tym jak apostołowie napełnieni zostali obiecaną siłą z wysokości i Duch Prawdy zamieszkał w ich sercach (…) zostali oni pouczeni o duchowej wstrzemięźliwości, tak aby serca, oczyszczając się postem stały się bardziej podatne na przyjęcie obfitych łask[9].

Od IX-X w. już w niemalże wszystkich patriarchatach i Kościołach lokalnych – jak ma to miejsce w dzisiejszej praktyce cerkiewnej – okres trwania postu apostolskiego przyjmuje postać ruchomą.

Jeżeli w przypadku większości – jeżeli nie wszystkich – apostołów ale i innych świętych, dzień ich pamięci związany jest z ich „narodzinami do życia wiecznego” tj. śmiercią,  to w przypadku święta apostołów Piotra i Pawła „kanon” ten niejako odbiega od reguły. Tego dnia mianowicie, nie wspominamy ich odejścia do Boga (choć i ta teoria oczywiście ma swoich zwolenników), lecz przeniesienie przez papieża Sykstusa II relikwii świętych i ich złożenie w katakumbach św. Sebastiana w Rzymie, które miało miejsce 29 czerwca 258 r.

Nieco odmiennego zdania jest ks. S. Bułgakow, według którego jeśli nawet obaj apostołowie nie przyjęli męczeńskiego wieńca tego samego dnia, to na pewno koniec ich ziemskiej wędrówki nastąpił w jednym roku – 67,  a 29 czerwca był dniem śmierci jedynie apostoła Piotra[10].  Jeszcze inne przekazy historyczne utrzymują, iż apostoł Paweł miał zostać ścięty mieczem dokładnie 12 miesięcy po ukrzyżowaniu syna Jony. O przedostatnim dniu czerwca, jako poświęconemu pamięci dwóch „Koryfeuszy”, wzmiankuje także martyrologium św. Hieronima (IV w.), Kalendarz Rzymski  (IV w.), ale i Kartageński (V w.).

Błogosławiony Augustyn pisał: Chociaż obaj apostołowie nie zostali zamęczeni tego samego dnia, to jednak wspominamy ich razem, bowiem według ducha i cierpień jakich doświadczyli stanowią jedno[11]. Dlatego właśnie trudno jest spotkać w kalendarzu cerkiewnym datę – osobno, dla każdego z nich poświęconą. To samo tyczy się również przedstawienia ikonograficznego. Piotr i Paweł w większości przypadków przedstawiani są razem, niejednokrotnie, trzymając w swych dłoniach świątynię o architekturze przypominającej tradycje bizantyjskie. A wszystko dlatego, że rzeczywiście stanowią oni filary Kościoła Chrystusowego, oparte na kamieniu węgielnym – Wcielonym Słowie. Wyobrażani na jednej ikonie, symbolizują zjednoczenie w jednej niezachwianej wierze w Trójjedynego Boga Żydów (Piotr) i pogan (Paweł).

Należy się im więc wspólna cześć, wspólny pokłon, wspólne święto, wspólnym bowiem był cel ich apostolskiego posłannictwa. Wspólna więc i ich chwała.

30 czerwca to z kolei niejako „drugi dzień” święta. Cerkiew prawosławna wspomina wówczas wszystkich 12 apostołów. Podobnie jak w przypadku św. Piotra i Pawła, którego jest kontynuacją i odzwierciedleniem, tradycja tego święta swymi początkami sięga IV w., kiedy to Konstantyn Wielki w stolicy swego cesarstwa wybudował świątynię poświęconą Dwunastu uczniom Chrystusa.

Ks. Adam Magruk

[1] Artykuł ukazał się w miesięczniku Przegląd Prawosławny, Nr 7 (349) lipiec 2014, s. 7-8.

[2] M.B. Γαλελιανού, Η ιστορική διαμόρφωση των καθολικών και των ειδικών νηστειών της Εκκλησίας, Αθήναι 2004, s. 189.

[3] Αποστολικές Διαταγές, [w:] Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας. Αποστολικοί Πατέρες, t. 1, wyd. Γρηγόριος ο Παλαμάς, Θεσσαλονίκη 1993, s. 269-271.

[4]Диак. Андрей Кураев, Ответы молодым. Ответ 141, http://lib.eparhia-saratov.ru/books/10k/kuraev/answer/141.html [dostęp 15.06.2014].

[5] Αθανασίου Μεγάλου, Απολογία περί φυγής αυτού, [w:] J.– P. Migne, Patrologiae Cursus Completus, Series Graeca, Paryż 1857, s. 652.

[6] M.B. Γαλελιανού, Η ιστορική διαμόρφωση…(op. cit.), s. 189.

[7] Nηστεία των Αγίων Αποστόλων, http://blogs.sch.gr/kantonopou/2012/06/10/η- νηστεία-των-αγίων-αποστόλων/ [dostęp 14.06.2014].

[8] X.M. Ενισλείδης, Αποστόλων (H νηστεία), [w:] Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδια, t. 2, Αθήνα 1963, s. 1199.

[9] Петров пост: история, устав, проповеди, http://www.pravmir.ru/petrov-post-istoriya-ustav-propovedi/  [dostęp 15.06.2014].

^[10] С.В. Булгаков, Настольная книга для священнослужителей, Москва 1913, s. 241.

[11]День памяти свв. первоверховных апостолов Петра и Павла: история, иконы, проповеди, статьи, http://www.pravmir.ru/den-pamyati-svv-pervoverxovnyx-apostolov-petra-i-pavla-istoriya-ikony-propovedi-stati-video/ [dostęp 15.06.2014].